На информационном ресурсе применяются рекомендательные технологии (информационные технологии предоставления информации на основе сбора, систематизации и анализа сведений, относящихся к предпочтениям пользователей сети "Интернет", находящихся на территории Российской Федерации)

АЙЛЫК

 Ушул мурун жазылган аңгеме эле. Мугалимдердин нааразычылык акцияларына кошулуу менен, аларды колдоо максатында бүгүн кайрадан илип отурамын. Автор.
        Баарыбыз тапырап, кудуңдап, бирибизге бирибиз тамаша айтып купшуңдап, шайырданып жаттык. Сабактарды бүтүп, бүтпөй эле үйгө секирин зуу койчуларыбыз деле айланчыктап кете албай жүрүп калдык. Анткени, «Бүгүн мектепте айлык таркатылат, » деген миш-миш небак баарыбызга учкан куштай, ой, ошо учкан куш да кеппи, үндүн ылдамдыгындай, андан да ашырып айтсак, жарыктын ылдамдыгындай тездик менен тараган. Мында эки кабар ушундай жайылат. Алардын бири: «Эртең текшерүүчүлөр келет экен!» деген апти-ырайы суук кабар, ал эми экинчиси:: « Айлык таркатылат экен!» деген жанга жагымдуу ысык кабар. Мына ошол экинчи кабар бүгүн мектептин имаратын бүт бойдон сүйгүнчүктүү көрсөтүп турду. Ошондон улам жипсиз байланып, маталып, ушерде жүргөнүбүздүн себеби да шо. Мектепте кээде чоң-кичине иш чаралар, чогулуштар болуп турары шарт эмеспи. Мына ушундай нерселер өтө турган болгондо эле бир тобу мектептин директорунан, ал эми кээлери окуу бөлүмүнүн башчысынан уруксат алганга (Мында «жооп сурап» деп айтылат) аракет кыла башташат. Себептери ар түрдүү: Бири камыр жасап койгон, барып нанын жаппаса, «камыры көчөгө чыгып кетет», биринин үйүнө алыстан мейман келип калган, барбаса уят болот, биринин кайненеси катаал, «акырын басса, аксак, катуу басса, таскак», деп жанын сууруп алат, биринин күйөөсү: «Сабагың бүткөндөн кийин кайда жүрдүң?»-деп, ар кимден шек санап, сурак кылып чаң салат… дагы…дагы толгон токой, ар түрдүү, кээде адамдын акылы жетпеген, кээде дегеле адамдын күлкүсүн келтирген «элекке турбаган» шылтоолордун дестесин угасың. Ал эми айлык ала турган күнү алардын баары унутулат. Камыр жасалбайт, жасалса да чарасында тынч жатат. Ал күнү кыйбас конок тургай, жөн конок да келбейт. Кайненеси ошол күнү жумшарган, күйөөсү түшүнүү менен мамиле кылат. Мына, ушундай айлыктын күчү! Ошондуктан, кезек күтүп, караңгы кирип кетсе да, жадабай, бардык түйшүктү унутуп, колго айлык тиймейинче тура бермей.
        Андан да азыр мурункудан айлык маселеси анча эле түзүк болуп калды, ылайым көз тийбесин! Кантсе да айма-ай берилип, бирөөлөрдөн карыз сураганга жагымдуу шарт түзүлүп. Камок-самоктогулар да кыйылып отурбай эле дептерине атыңы жазышып, ала турган нерсеңи мурункудай жалдыратышпай эле бере коюшуп жыргатып жатышпайбы бизди. Мурун бизге караганда пенсионерлерге карызды ушундай беришчү. Анткени, алардын пенсиясы биздин айлыккка салыштыргында бир топ эле убагында таратылып, бизге караганда, камоктогуларга ишенимдүүрөөк келишчү.
         Дегеле «Айлык» деп аты эле шоорат берип тургандай, алар акчабыз айдан айга гана араң жетип, арта турган түрү жок. «Жылдык» дээлинбегенден кийин ошо да. Артышпаган соң, бул айдан наркы айга чейин бир топ эле карыз болуп каларыбыз чын. Анын үстүнө ала турган күнүмдүк керектелүүчү товарлардын баасы да тынымсыз ашып, алар маяналарыбыз күнүмдүк гана тамак-ашка араң жетпесе, өп-чап эле болуп калат көпчүлүк айларда.
      Ошентип, эшикте кужулдашып турсак эле, биринчи кирип кеткен биологиядан сабак берген эжеке чыкты ичкериден кумсарып:
-Ой, ушул да айлыкпы?-Колунда он сомдуктардан беш-алтоо эле жүргөнсүйт- Кантип күн көрөбүз, а? Бир ай темтеңдеп жүрүп, үйгө ушу алтымыш сомду апарамбы? Сырттагы карыздарыма минени берем эми, кокуй!
-Калган айлыгың анан кана?-деди математик мугалим билип эле туруп.
-Кармап атпайбы, көрүнгөн нерсеге!…
-Эмнелерге кармайт экен?-деп бир тобу жаалап суроо берип жиберишти.
-Ой, башың адашат. Обшый расхот дейби эй, гезитке дейби эй, толгон токой эле нерсеге кармап алышты. Нары жактан айыл өкмөттүн кассири эки-үч нерсеге кармаса, бержактан өзүбүздүкүлөрдөн үчөө отурат шылыганы. Налогчусу менен соцфондусу дагы бар. Эң аягында сууга кармагандарга и электириктерге туш келесиң. Кызарган жериңди коёр эмес, кагылайын! ..
-Ой, энеңди с-с…-деп эле бирөөсү тилденип жиберди уят сөздөр менен. Анысын өзү байкабай деле калды окшойт. Баарысы аны жалт карашты. Момурайып эле жүргөн географ мугалим экен алиги тилденген. Адепсиздик кылганын байкай коюп, актангандай:
-Анан ушу жакшыбы? Акыры бала-чаканы багабызбы, же болор болбос тие турган айлык болумушту да, көрүнгөнгө кармата берип, куру эле аңыртка чаап иштеп жүрө беребизби? Бул бейзабрастыкка качан чек коюлат деги?-деп эле албуутанып кирсе, тооба. «Жооштон жоон чыгат» дегени ушу окшойт!..
-Чын эле. Гезитке деп районодон бир кармаса, энди айыл өкмөтүнөн айлык алгандан бери, буларга бөлүнгөн гезиттин пулу да айылдагы беш мектептин мугалимдеринин мойнуна илинди. Бу гезит дегенге өз каалоосу менен жазылат дечү эле. Совет доору кеткенине канча болгонуна карабай, да деле зордоп жаздырмай калбай келатат гу. Ким билсин бул өзү качан ада болот,-деп, секирин жылдырып койду химик мугалим.
-Ал өзүбүздөн, агай-эжекелер, -деди кыргыз тил мугалими-Мине кылса деле, кың дебесек. «Комиссияга мынча сом сарп болду», десе, «куп», «райондон мынча кармап калды», десе деле, «куп», «каналга мынча сом», десе деле, «куп». Анан сага кармайт да. Өз укугубузду коргоп бирар сөз айта албасак. Текшерүү келсе, «аман-эсен бүтсө экен, төрт абийирим төгүлбөсө экен»менен пайпастап, кандай калчаса, ашык окшоп, каалаганындай түшүп берсек… «Улак эле соёлу», десе, «Кой а, уят, кой соёлу!» десек, анан кайдан айлык акыбызды толук алмак элек. Бизге өзү сооп жок.
         Чын эле өткөндө келген текшерүүчүлөрдү сыйлоо үчүн мастаат курганыбызда, ушул тилчи мугалим: «Адеп эле чабыла бербей семиз эле бир улак соёлу» дегенде, бир тобубуз: «Ушунчалык келишиптир, «жеген ооз уялат» деген, кой эле соёлу»,-деп салганбыз. Ал ошону айтып жатат, бизге тийгизип.
-Туптуура айтасыз! Мен сизге жүз прасент кошулам,-деди тарых мугалими адатынча, тилчи агайды кубаттап. Ал дайыма мейли чогулушта болсун, мейли жөн гана аңгемелешүүлөрдө болсун тилчи агайдын айтканына туура болсо да, болбосо да «жүз пайыз кошулганы» кошулган. Муну калган мугалимдер эрээн-төрөн деле албай калышкан. Кайра мыйгынан күлүп гана тим болушат.
-Чын эле өзүбүздө күнөө,-деди нарыдан окуу бөлүмүнүнү башчысы. Биз анын мында экенин байкаган да эмес экенбиз- Ичибизде сабакты жөндөп өтө албаганыбыз барбы? Бар. Сабак алганга келгенде «келе эле, келе», деп беш колду оозго тыгып, көп алып алып, анан азыр күндөлүк план тургай календарлык пландарыбызды али тактай албай, бекиттиргенден качып жүргөндөрүбүз барбы? Бар. Мына жарым жыл болоюн деп калды. Окуткан балдарыбыздын билими болсо, өзүбүзгө тайин. А тургай кээ бир жаңы бүтүп келген, э койчу мурункуларынан деле бар, мугалимдерибиздин окуткан сабагы боюнча өздөрүнүн билим деңгээлдери деле тайин, чынбы? Мунун баары өткөндөгү текшерүүнүн жыйынтыгынан көрүндү го. Аны директор экөөбүз текшергендерге аке-жакелеп жүрүп араң жаптык. Анан дагы айлыктан кармап калды деп вайвайлайбыз. Андыктан өзүбүздү да бир айнектен карап алайлы да! («Күзгүдөн карап алалы», дегени)
     Баарыбыз бир азга унчукпай калдык. Айтса, айтпаса төгүнбү? Бар андайларыбыз. Ага окшогондорубуз жылдан жылга көбөйүп да баратат. Анан кыргыздын ар бир айылы сайын эле жогорку окуу жайы болуп, алар шуулдатып эле мугалимдик кесипке ээ деген дипломдорду берип жатса, көбөйбөй койчу беле! Же алардын ичинен тандап алганга мүмкүнчүлүк болсо да бир жөн. Ишке киргизерде орточу көп. Райондон телефон, а тургай облустан, жада калса, дал Бишкектин өзүнөн телефон чалып турса не дейсиң. Андан башка да мында мугалим жетишип турса да сонун болбойт беле, чиркин! Өздөрүнө тың дээлинген мугалимдердин көпчүлүгү эле, мектепти таштап, базарга чыгып, же Россияга, же Казакстанга кетип калгандарына анча болду го. Алардын кеткендеринин негизги эле себеби-мугалимдердин айлыгынын аздыгы. Анан ошол аз айлыктын да толук тийбей жатканы жаман болуп, бизди күйдүрүп жатпайбы!
      Дайыма айлык аларда жүрөкзаада кылган маселе да ушу-бу сапар да канча сомдон расход деп кармалат? Мурунку алган карыздардан кутулганга алган айлык жетер бекен деген сар-санаа? Андан башка да тирүү жан ошо күнү казанды түзүгүрөөк кайнатып, бала-чаканы да бир тоюндуруп коюуга ниеттенесиң да. «Кембагалдын бир тойгону, орто байыганы» дечү беле? Артышып калса го аялыңа, балдарыңа кийим, анан өзүң да мугалим болгон соң, шүмүрөйбөй, башкалардын алдында баш көтөрүп жүрө тургандай жамынчы алганың дурус болот эле го. Башкаларды кой, кээ бир окуучуларыңдын эле кийингенин карап туруп, басмырланып калып жүргөнүң жалганбы?! . Кана, ага болбой эле чакан жууркан сыяктанып, бутуңду жапсаң, башыңа жетпей, башыңды жапсаң, ылдый жагың ачылып, балээ болуп жатпайбы! ?
-Анда шунтип эле жүрө берейли жарыбай,-деди жанагы тилчи өзүнүн сөзүн жактап-Бизге караганда тиги көчөдө симичке сатып жаткан биздин окуучубуз көп табат бизден. Анын жаза турган планы да жок, текшере турган завучу да жок.
-Ошол оңой болсо, анда баарыбыз семичке сатып кетип калалы,-деди окуу бөлүмүнүн башчысы.
-Ушинте берсеңер, ошондой да кылабыз да мээдеге тийгенде…
-Ой, муну биз кылып жатыппызбы, директор экөөбүз. Биздин эле байманабыз ашып-ташып кеттиби!?- деп күйүп кетти окуу бөлүмүнүн башчысы.
-Эй, койсоңорчу, болбогон кепти. Андан көрө буйруган айлыгыңды ал да, үйүңө бар да. Мине кыласың жыйытыгы жок сөздөрдү. Эч нерсе колуңдан келбегенден кийин, бул кыжылдашкандарыңар бир пул. Мектептен кете да албайсың, мындай кыл деп эч кимге айта да албайсың. Кете тургандар эбак кетип бүткөн. Азыр биерде эч жакка кете албаган жалаң «билим берүүнүн патриоттору» калганбыз. Так что, тынчтаналы, -деди ушулардын улуусу деп эсептелген орус тили мугалими. Ушу сөздөр баарыбызга макул келди.
      Макул келбей коймок беле. Мындай нааразылык сөздөр канча жолу болду. Канча жолу жанагы чыгып жаткан элдер окшоп, пикет уюштуруп жибермей болдук. Канча жолу иш таштамак болдук. А тургай ачкачылык жарыяласакпы деп да көрдүк. Бирок, муну баарына даай алган эмеспиз. Сөздүн чынын айтканда, уюша албай койгонбуз. Балким, ушунубуз деле тынчтыр. Өзүң тарбиячы болсоң, анан жанагинтип көчөлөп жүрсөң, кандай болот эле я? Андан көрө тиги агай айткандай: «бергенин ал да, үйүңө бар…»
      Ушундан кийин кезек менен кирип, кармай турганын карматып, аз болсо да колго тийген акчабызды алдык да, бирден-бирден тарап кеттик. Эртең иш күнү эмеспи. Өтө турган сабактарыңа даярданышың керек го акыры…

Эң акыркы мугалим саат канчада алды айлыгын, ким билди дейсиң.

17.02.2007-жыл.

Картина дня

наверх